Ulica: Kościeliska

34-500 Zakopane

Intro:

Pęksowe Brzyzko to miejsce szczególne zarówno w Zakopanem, jak i w całej Polsce. Nekropolia ta posiada nie tylko niezwykłą historię, ale także skupia pamięć o ludziach, którzy tworzyli dzisiejsze Zakopane, jego charakter, atmosferę  i klimat. Bez ich udziału nie byłoby wielu wspaniałych zabytków, które są podziwiane przez tysiące turystów z całego kraju, Europy, a nawet świata. To dzięki nim stolica Tatr, kiedy się ją odwiedzi, pozostaje w pamięci i sercu do końca życia. 

Opis:

Cmentarz na Pęksowym Brzyzku (nazywany także Starym Cmentarzem lub Cmentarzem Zasłużonych) jest najstarszą i najciekawszą nekropolią w Zakopanem. Założył ją ksiądz Józef Stolarczyk w 1848 roku, na ziemi, którą ofiarował parafii Jan Pęksa. Stąd też wywodzi się pierwszy człon nazwy cmentarza. Natomiast jej druga część, „brzyzek“, w gwarze góralskiej oznacza skrawek gruntu na brzegu posiadłości, urwisko nad potokiem.

Nekropolia położona jest w malowniczym miejscu, na początku zakopiańskiej starówki, przy ulicy Kościeliskiej. Początkowo cmentarz zajmował większy obszar niż obecnie - aż do koryta potoku Młyniska. Jednak w czasie wojny okupanci przecięli drogę pod Gubałówkę, zmniejszając tym samym jego powierzchnię aż o 1/3. Warto podkreślić, że w roku 1931 Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku został uznany przez wojewódzkiego konserwatora zabytków za zabytek narodowy. Od tego momentu każdy ewentualny pochówek wymaga jego akceptacji.

Pęksowe Brzyzko było pierwszym miejscem pamięci w Zakopanem i wydawałoby się, że jego mieszkańcy bez oporów będą żegnać na nim swoich bliskich. Nic bardziej mylnego. Zakopiańczycy przez wieki byli przyzwyczajeni do pochówku zwłok w Białym i Czarnym Dunajcu, w których istniały już parafie. Poza tym w miejscowościach tych pogrzeb był po protu tańszy niż na nowo założonym cmentarzu. Ksiądz Stolarczyk przez długi czas nie mógł przekonać parafian do korzystania z cmentarza przy ul. Kościeliskiej. Mimo to starał się zmienić negatywne nastawienie mieszkańców, dbał o wygląd oraz estetykę nekropolii. To również ksiądz Stolarczyk był pomysłodawcą kamiennego muru, którym otoczony jest cały cmentarz. Podobne rozwiązanie architektoniczne widział we Włoszech i postanowił wprowadzić je na podhalańskim miejscu pamięci. Natomiast obecny wygląd muru pochodzi z lat 50. XX wieku. Wtedy to przeprowadzono jego renowację, upiększając go o kilkanaście płaskorzeźb.

Na Starym Cmentarzu znajduje się około 500 grobów, z czego połowa to osoby zasłużone dla Tatr oraz Podhala. Większość nagrobków wyróżnia się artystycznym kształtem, a wiele z nich z pewnością można nazwać dziełami sztuki. Wykonane w drewnie, metalu, rzeźbione motywami podhalańskimi, czy malowane na szkle są autorstwa m.in. : Stanisława Witkiewicza, Antoniego Kenara, Antoniego Rząsy, czy Władysława Hasiora. Wszyscy ci artyści spoczywają oczywiście na zakopiańskim cmentarzu.

Nekropolia ma tylko jedną alejkę, rozdzieloną na dwie strony, a te z kolei na kilka rzędów. Przy wejściu, po prawej stronie znajduje się grób Marii Witkiewiczowej, stanowiący jednocześnie symboliczną mogiłę jej syna, Stanisława Ignacego Witkiewicza. Natomiast po drugiej stronie widzimy okazały grobowiec lekarza i współzałożyciela Muzeum Tatrzańskiego, Władysława Florkiewicza. Nieco dalej spoczywa pierwszy proboszcz oraz twórca cmentarza, ksiądz Stolarczyk. Spacerując po Pęksowym Brzyzku napotykamy na groby wielkich polskich literatów: Władysława Orkana, Kornela Makuszyńskiego, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Adama Pacha, Tomasza Gluzińskiego. Swoje mogiły mają tu legendarne postacie Zakopanego – Jan Krzeptowski-Sabała, czy doktor Tytus Chałubiński. Dalej oglądamy pomniki „ludzi gór“, taterników, a także przewodników tatrzańskich: Macieja Sieczki, Józefa Krzeptowskiego, Jędrzeja Wali, Stanisława Gąsienicy-Byrcyna, Jana Długosza, czy Piotra Malinowskiego. To na Starym Cmentarzu znajdują się groby znanych zakopiańskich narciarzy: Stanisława Marusarza, Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny.

Cmentarz na Pęksowym Brzyzku jest miejscem szczególnym w Zakopanem. Stanowi namacalne miejsce pamięci o tych, którzy tworzyli rzeczywistość podhalańskiej kultury oraz jej legendę. Niemal każdy, kto swoją działalnością był związany z Tatrami, spoczywa na tej nekropolii. Należy jednak pamiętać, że początkowo był to normalny wiejski cmentarz, na którym jedynie czasami chowano wielkich sławnych ludzi Tatr. I do dziś pełni w pewnym sensie funkcje cmentarza parafialnego, lecz bardzo szczególnego.

Źródło: www.izakopane.eu, www.z-ne.pl,

Fot. autorstwa Jadwigi, udostępnione na wikipedia.pl na licencji GNU 1.2 oraz CC 3.0

Powrót