Wtorek 24.01.2012, godz. 14:23Portret trumienny

Od początku XVII wieku, po schyłek XVIII stulecia, na ziemiach ówczesnej Rzeczypospolitej Szlacheckiej, rozwinęło się zjawisko, nazywane portretem trumiennym.

Barokowa ceremonia pogrzebowa

W okresie baroku obowiązywała specyficzna ceremonia pogrzebowa. To, co charakteryzowało ówczesną "kulturę pogrzebową", to zamiłowanie do teatralnego połączenia sacrum i profanum, a także specyficzne pojmowanie śmierci. Należy podkreślić, że myśli o śmierci towarzyszyły ludziom nieustannie, na każdym kroku ich codziennej działalności. Głównymi elementami barokowych pogrzebów była ich wystawność i uroczystość. Pogrzeby w okresie baroku, bardziej przypominały mroczne widowiska teatralne, niż uroczystość kościelną. Podczas ceremonii pogrzebowej, orszak wraz z trumną musiał przejść wokół kościoła, przy śpiewach pieśni na cześć zmarłego, a także modlitwach przy ciele osoby zmarłej.

W tym okresie, ukształtował się szczególny sposób eksponowania trumny z ciałem podczas mszy żałobnej, na tzw. castrum doloris, czyli łożu boleści. Na katafalku umieszczano trumnę z ciałem, a obok stawiano tarcze herbowe oraz tablice laudacyjne - epitafium. Przy krótszym boku trumny, po stronie głowy nieboszczyka mocowano malowane portrety zmarłego, w ten sposób, aby zmarły "mógł brać udział w uroczystości".

Portrety trumienne

Portrety trumienne stanowiły realistyczną podobiznę osoby zmarłej. Musiały być one bardzo wyraźne, a rysy twarzy zmarłego musiały być na tyle charakterystyczne, aby zebrani na ceremonii pogrzebowej żałobnicy, bez trudu mogli zobaczyć namalowaną twarz nieboszczyka – nawet z odległości kilkunastu metrów. Polskie portrety trumienne malowano na blasze, najczęściej cynowej, których kształt był dostosowany do boku trumny. 

W XVIII wieku upowszechniły się tablice trumienne lekko profilowane, w ozdobnych ramach lub owalne w sześciobocznych obramieniach. Co ważne, kształt oraz technika wykonania portretów trumiennych przekształcała się, zgodnie z obowiązującą modą, a także możliwościami finansowymi zmarłego oraz jego rodziny.

Po zakończeniu ceremonii pogrzebowej, portret trumienny umieszczano na ścianie kościoła. Najstarszym zachowanym portretem trumiennym w Polsce jest portret Stefana Batorego na Wawelu. Portrety trumienne można podziwiać w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu oraz w Muzeum w Międzyrzeczu, czy też kościołach i klasztorach w Krakowie, Poznaniu, Toruniu.

Źródło: K. Mączewska, www.culture.pl 12.2009, www.wikipedia.pl,

Fot. Portret trumienny Jana Karola Opalińskiego; fot. aut. Tadan, udostępnione na www.commons.wikimedia.org 24.02.2011 na licencji Creative Commons.