Jan Henryk Machulski był wybitnym aktorem teatralnym i filmowym, znakomitym reżyserem, pedagogiem łódzkiej „Filmówki”. Współzałożyciel warszawskiego Teatru Ochoty i inicjator Alei Gwiazd w Łodzi. Mąż aktorki Haliny Machulskiej oraz ojciec znanego reżysera, Juliusza Machulskiego.

Jan Machulski urodził się 3 lipca 1928 roku w Łodzi. Podczas wojny, jako czternastoletni chłopiec został zmuszony do pracy w zakładach samochodowych „Polski Fiat”. Dopiero po 1945 roku rozpoczął naukę w szkole średniej, a także zdał maturę. W 1954 roku uzyskał dyplom ukończenia Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Łodzi. W 1971 roku zakończył studia na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

Jan Machulski jako wybitny aktor

W latach 50. wspólnie z grupą przyjaciół ze szkoły aktorskiej występował w Teatrze Dramatycznym im. Stefana Jaracza w Olsztynie. Następnie grał na deskach teatrów w Opolu, Lublinie, gdzie obsadzany był w dużych rolach, a na co wtedy nie miałby szans w Warszawie, czy Krakowie. I tak np. w opolskim teatrze miał okazję wcielić się w rolę Romea i Merkucja w „Romeo i Julii” Szekspira, czy tytułowego Don Karlosa w dramacie Fryderyka Schillera. Za rolę Długiego w sztuce Daria Fo „Archaniołowie nie grają w bilard” w reżyserii Jana Biczyckiego otrzymał nagrodę aktorską na Festiwalu Teatralnym w Kaliszu. Nagrodą było stypendium we Francji. W teatrze w Lyonie miał zaszczyt asystować na próbach wybitnego reżysera Rogera Planchona. Dodatkowo, aktor wraz z grupą znajomych z lubelskiego teatru oraz swoją żoną działał w zespole Reduta 61.

W 1953 roku Jan Machulski rozpoczął swoją przygodę z filmem, kiedy to zadebiutował epizodyczną rolą Konrada Nałęckiego w „Trzech opowieściach”. W 1958 roku otrzymał bardziej znaczącą propozycję, wcielił się bowiem w postać porucznika Stanisława Kamienia w „Historii jednego myśliwca”. W tym samym roku zagrał również porucznika Pileckiego w filmie „Orzeł” Leonarda Buczkowskiego oraz marynarza Janka w „Wolnym mieście” Stanisława Różewicza. Jednak ogromną popularność, a także uznanie wśród krytyków Machulski zyskał dzięki występowi w obsypanym wieloma nagrodami „Ostatnim dniu lata” Tadeusza Konwickiego. Film zdobył prestiżowe wyróżnienia: nagrodę Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, Nagrodę Główną na EXPO w Brukseli i I nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Londynie.

W latach 60. Jana Machulskiego można było oglądać w popularnych, filmowych adaptacjach dzieł literackich, których reżyserem był Wojciech Jerzy Has, np.: „Rękopis znaleziony w Saragossie” (1964), „Lalka” (1968). Zagrał również główną rolę w komediach: Janusza Majewskiego „Sublokator” (1966), „Rzeczpospolita babska” w reżyserii Hieronima Przybyły (1969). Dzięki komediowym rolom, Machulski zyskał rzeszę prawdziwych fanów, a ponadto nazywano go „kinowym amantem” lat 60.

Występy przed kamerą umiejętnie godził z pracą w teatrze. W latach 1963 – 1966 występował w Teatrze Nowym w Łodzi. Zagrał w „Bliźniakach z Wenecji” czy „Fauście”. Aktorską kreację stworzył w „Wielkim Bobbym”, wcielając się w postać tytułową. Rola przyniosła mu nagrodę aktorską na festiwalu w Kaliszu. Po zakończeniu współpracy z łodzkim teatrem, Machulski przeniósł się do Warszawy, gdzie najpierw pracował w Teatrze Polskim, a następnie w Teatrze Narodowym. Wtedy też wcielił się w postać, m.in.: Ludmira w „Panu Jowialskim” (1967), Edwarda Chamberlayne'a w „Coctail Party” (1971), czy Michajła Rakitina w „Miesiącu na wsi” (1974).

Fascynacja reżyserią i działalność pedagogiczna

W 1971 rokuJan Machulski uzyskał dyplom na wydziale reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Trzy lata później zaczął wykładać w łódzkiej szkole filmowej, na wydziale aktorskim.

W 1970 roku wspólnie ze swoją żoną postanowił otworzyć w Warszawie własną scenę – Teatr Ochoty – Ośrodek Kultury Teatralnej, a wkrótce potem ognisko teatralne dla dzieci i młodzieży. Machulski był dyrektorem Teatru Ochoty do 1996 roku. Nazwa teatru stanowiła odzwierciedlenie głównej idei sceny, która miała być miejscem edukacji młodych ludzi sztuki oraz miejscem spotkania twórców z publicznością. Od 1975 roku, każdego lata, Teatr Ochoty występował w Zamościu, grając sztuki szekspirowskie. Występy te stały się zalążkiem dorocznego Zamojskiego Lata Teatralnego. W latach 70. w Teatrze Ochoty wyreżyserował razem z Haliną Machulską m.in.: ”Romea i Julię” (1973) oraz „Sen nocy letniej” (1978) Szekspira, „Uciekła mi przepióreczka” Żeromskiego (1973). Ponadto wystawił „Doktora Judyma” według Żeromskiego (1975), „Letników” Maksyma Gorkiego (1977) i „Iwanowa” Antoniego Czechowa, gdzie zagrał główną rolę (1979).

Działalność pedagogiczna stała się dla Jana Machulskiego bardzo ważnym zajęciem. W 1974 roku reżyser rozpoczął pracę w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. W latach 1981 – 1983 oraz 1991 – 1996 obejmował stanowisko dziekana wydziału aktorskiego uczelni. W 1999 roku wraz z żoną założył prywatną szkołę aktorską, działającą przy ASSITEJ – Międzynarodowym Stowarzyszeniu Teatrów dla Dzieci i Młodzieży. Założeniem szkoły jest alternatywny program kształcenia aktorów zawodowych.

Z pewnością, Jana Machulskiego większość z nas zapamięta ze znakomitych ról w produkcjach, np.: „Album polski” (1970), „Pogoń za Adamem” (1970), „Z tamtej strony tęczy” ( 1972), „Vabank” (1981), „Vabank 2, czyli riposta” (1984), „Kingsajz” (1987), „Deja Vu” (1989), „Psy” (1992), "Kiler" (1997), „Vinci” (2004), „Co słonko widziało” (2006), czy „Ostatnia akcja” (2008).

Aktora można było zobaczyć także na „małym ekranie”, w serialach, np. w: „Podróży za jeden uśmiech” (1971), „Polskich drogach” (1976), „Daleko od szosy” (1976), „07 zgłoś się” (1976), „Ekstradycji” (1996), „Na dobre i na złe” (2001), czy „Pensjonacie pod różą” (2006).

Wyróżnienia i nagrody

Jan Machulski był aktorem wybitnym, wielokrotnie docenianym i otrzymującym największe, najbardziej prestiżowe nagrody filmowe. Otrzymał nagrodę indywidualną za tytułową rolę w sztuce „Wielki Bobby” na 3. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych, nagrodę „Trybuny Ludu” za osiągnięcia w kształtowaniu działalności Teatru Ochota w środowiskach robotniczych i wśród młodzieży, nagrodę miasta stołecznego Warszawy za działalność teatralną w środowisku młodzieżowym, nagrodę „Buława hetmańska" dla spektaklu „Balladyna”, nagrodę „Złota Żaba” dla polskiego aktora na 11. Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Camerimage” w Łodzi, nagrodę "Offskar" (Polska Nagroda Kina Niezależnego) za całokształt twórczości i wspieranie kina offowego.

Ponadto został uhonorowany: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie), Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Nagrodą Miasta Stołecznego Warszawy. Otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Zamościa oraz Łodzi.

Jan Machulski zmarł 20 listopada 2008 roku w Warszawie. Miał 80 lat. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Źródło: www.culture.pl, www.filmpolski.pl, www.janmachulski.pl, www.wikipedia.pl, 

Fot. autorstwa Mariusza Kubika, udostępnione na www.wikipedia.pl 12.06.2008 na licencji Creative Commons.