Adam Hanuszkiewicz – wybitny polski aktor, reżyser teatralny, pedagog.

Adam Hanuszkiewicz urodził się 16 czerwca 1924 roku we Lwowie. Tam też spędził lata swojego dzieciństwa oraz młodości. Przed wojną uczył się w Państwowym III Gimnazjum Męskim im. Króla Stefana Batorego. Czas okupacji spędził we Lwowie, a kiedy w lipcu 1944 roku do miasta wkroczyły wojska sowieckie – wstąpił do zespołu teatralnego Wojska Polskiego.

Początki kariery aktorskiej

Adam Hanuszkiewicz karierę aktorską rozpoczynał w 1945 roku na deskach Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Przez rok współpracował także z Teatrem Dolnośląskim w Jeleniej Górze. To właśnie na jeleniogórskiej scenie zagrał swoją pierwszą rolę - było to zastępstwo w operetce "Miłość na Marsie". Natomiast swój oficjalny debiut odnotował w 1945 roku, kiedy to wcielił się w rolę Wacława w "Zemście" Aleksandra Fredry w reżyserii Stefanii Domańskiej.

Adam Hanuszkiewicz był samoukiem. Nie ukończył żadnej szkoły aktorskiej. Egzamin aktorski, przed komisją w składzie: Leon Schiller, Edmund Wierciński, Jacek Woszczerowicz i Aleksander Zelwerowicz, zdał eksternistycznie w 1946 roku w Łodzi. Warto podkreślić, że aktor otrzymał dyplom z wyróżnieniem. W latach 1946 – 1949 był członkiem zespołu Juliusza Osterwy w krakowskim Teatrze Dramatycznym. W tym czasie wcielił się w rolę Kajetana w "Fantazym" Juliusza Słowackiego, a także tytułowego Amfitriona w dramacie Jeana Giraudoux, w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego. Następnie rozpoczął współpracę z Teatrem Rozmaitości w Warszawie.

Od 1950 roku występował w poznańskim Teatrze Polskim, gdzie zagrał Hamleta w znanej inscenizacji Wilama Horzycy. Rok później zadebiutował w roli reżysera. Na deskach Teatru Polskiego w Poznaniu wystawił sztukę "Niespokojna starość".

Adam Hanuszkiewicz jako wybitny reżyser

W 1955 roku Adam Hanuszkiewicz przeprowadził się do Warszawy i nawiązał współpracę z Teatrem Polskim. Jednocześnie zajął się współtworzeniem Teatru Telewizji, gdzie wyreżyserował swoją pierwszą sztukę telewizyjną "Złoty lis" Jerzego Andrzejewskiego. W latach 1957 – 1963 obejmował stanowisko naczelnego reżysera Teatru Telewizji. Nie bał się nowych wyzwań, podejmował różnorodny repertuar, o rozmaitej tematyce. Wyreżyserował między innymi: "Babcię i wnuczka" (1955), "Zieloną gęś" (1956), "Muchy" (1956), "Dwóch mężczyzn na drodze" (1957), "Amy Foster" (1960), "Świadków albo naszą małą stabilizację" (1960). W tym okresie zrealizował także "Dziady" (1959), odwołujące się w swej poetyce do Powstania Warszawskiego. Jego kariera reżyserska rozwijała się więc równolegle w telewizji i w teatrze. Hanuszkiewicz ogromnie przyczynił się do rozwoju polskiego teatru telewizyjnego, który był wówczas prezentowany na żywo. Co ważne, wiele elementów ze swojego telewizyjnego doświadczenia potrafił wykorzystać w inscenizacjach teatralnych. W Teatrze Telewizji stawiał na klasykę polską. Wyreżyserował "Zemstę", "Trzy po trzy", Ich czworo", "Pana Tadeusza", czy "Matkę Joannę od Aniołów". Adam Hanuszkiewicz realizował także poetyckie widowiska, poświęcone polskim przedstawicielom romantyzmu, między innymi o C.K. Norwidzie, Z. Krasińskim, A. Mickiewiczu, czy J. Słowackim. Reżyser na swoim koncie artystycznym ma także realizację telewizyjnych widowisk, opartych na klasyce światowej.

W latach 1956 - 1968 pracował w Teatrze Powszechnym - najpierw jako reżyser, a później, jako dyrektor. Artysta tworzył tam teatr popularny, wyrastający z wcześniejszych doświadczeń telewizyjnych, za co narażony był na ataki ze strony części krytyki. Jednak Hanuszkiewicz nigdy nie wypierał się, że chce robić teatr dla mas. Należy podkreślić, że w okresie jego "rządów", Teatr Powszechny cieszył się dużą popularnością, a bilety na spektakle sprzedawały się błyskawicznie. Na deskach teatru wystawił wiele znanych i kontrowersyjnych sztuk, między innymi: "Przedwiośnie", "Fantazy", "Śmierć Dantona", czy "Wesele".

W 1968 roku, Adam Hanuszkiewicz objął stanowisko dyrektora Teatru Narodowego. Jego premierową sztuką była "Nie – boska komedia", która przez krytyków została doceniona za atrakcyjną formę przedstawienia, a skrytykowana za nie poruszenie tematu rewolucji. Na scenie Teatru Narodowego stworzył wiele wybitnych inscenizacji, między innymi: "Kordiana", "Hamleta", "Beniowskiego", "Proces", "Makbeta", "Antygonę", czy "Kochanków piekła". Ponadto, wyreżyserował: "Sen srebrny Salomei", "Pana Tadeusza", "Trzy siostry", czy "Braci Karamazov". Na szczególną uwagę zasługuje oryginalna i niezapomniana inscenizacja "Balladyny", gdzie Hanuszkiewicz wykorzystał nowoczesne kostiumy i motocykle.

Na początku lat 80. reżyser stracił zaufanie władzy i został odwołany ze stanowiska dyrektora Teatru Narodowego w 1982 roku. W czasie stanu wojennego przyłączył się do bojkotu telewizji, realizowanego przez środowisko aktorskie. Wtedy też nawiązał współpracę z warszawskimi teatrami Ateneum i Studio, a także w Łodzi oraz za granicą.

W 1989 roku objął stanowisko dyrektora Teatru Nowego w Warszawie i funkcję tę pełnił do 2007 roku. Na deskach warszawskiego teatru wystawiał sztuki polskich klasyków, np. "Wesele" Wyspiańskiego, czy "Męża i żonę" Fredry. Stworzył również przedstawienia, stanowiące montaże tekstów klasyków literatury, które reżyser odczytywał na "swój sposób".

Adam Hanuszkiewicz - role filmowe i nagrody

Adam Hanuszkiewicz dał się poznać także jako aktor filmowy. Swój debiut aktorski zanotował w 1949 roku, kiedy wcielił się w rolę Władka w dramacie wojennym "Za wami pójdą inni" Antoniego Bohdziewicza. Ponadto, widzowie mogli go oglądać w takich produkcjach, jak: "Czas przeszły", "Zuzanna i chłopcy", "Marzenia do spełnienia", czy "Przedwiośnie".

Adam Hanuszkiewicz, za swoje dokonania artystyczne był wielokrotnie nagradzany i odznaczany. Otrzymał między innymi: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Ekran, Nagroda Honorowa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za zasługi dla polskiego i światowego teatru; Feliks Specjalny, Nagrodę Honorową Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za całokształt dokonań artystycznych.

Adam Hanuszkiewicz zmarł 4 grudnia 2011 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Źródło: M. Mokrzycka-Pokora www.culture.pl, www.film.onet.pl, www.wikipedia.pl,

Fot. autorstwa Piotra Szulika, udostępnione na www.wikipedia.pl 09.08.2007 na licencji Creative Commons.