Wtorek 25.09.2012, godz. 10:17Testament z wydziedziczeniem

Nasze życie różnie się układa. Każdy marzy o tym, aby jego rodzina zawsze żyła w zgodzie i wzajemnym szacunku. Niestety, czasami zdarza się tak, że nasze ścieżki rozchodzą się, dochodzi do rodzinnych kłótni, czy nieporozumień. A jeśli chcielibyśmy spisać testament, to warto pamiętać, że w takim przypadku istnieje możliwość spisania testamentu z wydziedziczeniem.

Sytuacja w której spadkobierca zamierza dokonać takiego rozrządzenia na mocy którego określona osoba uprawniona do dziedziczenia ustawowego zostanie w pełni pozbawiona prawa do spadku nosi nazwę wydziedziczenia. Konsekwencją skorzystania z tej instytucji jest pozbawienie spadkobiercy nawet prawa do zachowku. Należy jednak zwrócić uwagę, iż aby prawidłowo wydziedziczyć określoną osobę trzeba zachować określoną prawem procedurę.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, iż takiego rozporządzenia dokonuje się w testamencie, który powinien wskazywać przyczyny, którymi kieruje się spadkodawca (art. 1009 Kodeksu cywilnego). Co ważne katalog przyczyn upoważniających do wydziedziczenia ma charakter zamknięty i brak jest w tym względzie swobody. Stosownie do postanowień art. 1008 Kodeksu cywilnego „spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

W przypadku dokonania wydziedziczenia z naruszeniem art. 1008 - 1011 Kodeku cywilnego nie wywołuje ono skutków prawnych, a w konsekwencji uprawniony ma prawo dochodzić przysługującego mu zachowku. Wyrażając wolę wydziedziczenia konkretnej osoby spadkodawca nie musi posługiwać się ścisłymi czy wręcz ustawowymi określeniami, powinien jednak tak przejawić swój zamiar, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić, która z przyczyn wymienionych w art. 1008 KC stanowiła podstawę dyspozycji spadkodawcy w danej sprawie.

Przechodząc do omawiania przyczyn wydziedziczenia należy mieć na uwadze kilka okoliczności. W przypadku uporczywego postępowania będącego w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego należy wskazać, iż z takim zachowaniem będziemy mieli do czynienia w przypadku nagannego trybu życia, którego przejawami mogą być w szczególności trudnienie się prostytucją, paserstwem, nielegalnymi transakcjami, a także zaniedbywanie swojej rodziny, alkoholizm, narkomania itp. Katalog przedmiotowych okoliczności może być bardzo rozbudowany i uzależniony od okoliczności konkretnego przypadku, dlatego oceny czy doszło do uporczywego postępowania w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego dokonywać będzie sąd orzekający, gdyby osoba wydziedziczona kwestionowała przedmiotową przyczynę. Zachowanie takie musi być długotrwałe (wielokrotne) oraz co oczywiste wywoływać dezaprobatę spadkodawcy.

Natomiast umyślne przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu oraz czci zostały uregulowane w kodeksie karnym. Dopuszczenie się przedmiotowych czynów względem spadkobiercy lub jednej z najbliższych mu osób stanowić może zasadniczą podstawę wydziedziczenia. Problemem praktycznym będzie natomiast doprecyzowanie pojęcia osoba najbliższa, gdyż należy zaznaczyć, iż wymagać to będzie każdorazowej oceny uwzględniającej okoliczności konkretnego wypadku. Istnieją poglądy, iż do kategorii osób najbliższych należy stosować katalog przewidziany w Kodeksie karnym (małżonek,wstępny,zstępny,rodzeństwo,powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu) jednakże nie można przesądzić, iż osoba spoza wskazanego grona nie zostanie w okolicznościach konkretnej sprawy uznana za osobę bliską.

Uporczywym niedopełnianiem względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych będzie postępowanie uprawnionego do zachowku, polegające na zaniedbywaniu wobec spadkodawcy obowiązków alimentacyjnych, opieki, niezbędnej ze względu na wiek lub stan zdrowia czy obowiązków wynikających z umowy dożywocia. Uporczywym niedopełnianiem w/w obowiązków będzie ponadto zerwanie wszelkich kontaktów z rodziną i ustanie więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. W orzecznictwie wskazuje się, iż z przedmiotową okolicznością będziemy mieli do czynienia także w sytuacji wszczynania ciągłych awantur, kierowania pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami (wyr.SNz7.11.2002r.,IICKN1397/00, niepubl.).

Warto również zwrócić uwagę na kilka okoliczności powiązanych z instytucją wydziedziczenia:

1/ aby doszło do skutecznego skorzystania z powyższej instytucji sporządzony testament musi być ważny, tj. musi być sporządzony przez osobę mającą zdolność testowania (sporządzania testamentu) oraz zachowywać wszelkie przewidziane prawem wymogi dla ważności testamentu w zależności od jego formy,

2/ wydziedziczenie musi być całkowite, co oznacza, iż brak jest możliwości modyfikowania wielkości przysługującego spadkobiercy zachowku (pogląd co do możliwości częściowego wydziedziczenia jest marginalny),

3/ wydziedziczenie nie może zostać dokonane pod warunkiem, ani z zastrzeżeniem terminu,

4/ w przypadku odwołania testamentu następuje również anulowanie wydziedziczenia.

Ważnym elementem instytucji wydziedziczenia jest przebaczenie. Zgodnie z art. 1010 Kodeksu cywilnego spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Natomiast jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Chodzi o przebaczenie o dokonanie przed wydziedziczeniem. Akt ten może być dokonany w dowolnej formie, jednakże wola wydziedziczenia musi być niewątpliwa. Po sporządzeniu testamentu zawierającego dyspozycję o wydziedziczeniu przebaczenie jest możliwe tylko poprzez sporządzenie nowego testamentu.

Należy również pamiętać, iż zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę (art. 1011 Kodeksu cywilnego).