Cmentarz Centralny w Szczecinie

Szczecin, Cmentarz Centralny: Kaplica centralna z wyposażona w krematorium, źródło: wikipedia

Ulica: Ku Słońcu 125 A

71 - 080 Szczecin

Intro:

Cmentarz Centralny, przed 1945 r. zwany Głównym - Hauptfriedhof już w latach dwudziestych XX wieku pokazywany był z dumą gościom odwiedzającym miasto. To największy cmentarz w Polsce, trzeci co do wielkości w Europie i jeden z największych na świecie. Został założony w latach 1899 - 1900, we wschodniej części Gumieniec, według projektu Wilhelma Meyera-Schwartaua, a ostateczny kształt nadał mu Georg Hannig w roku 1918. Od jego otwarcia pochowano na nim ponad 300 tysięcy zmarłych, a jego dzisiejsza powierzchnia wynosi 167,8 ha.

Opis:

Cmentarz ma charakter parkowy. Składa się z trzech części: wschodniej, zachodniej i łączącej środkowej, połączonych główną osią kompozycyjną wschód - zachód. Część wschodnia posiada regularny, tarasowy układ przestrzenny z kaplicą i pomnikiem na kwaterze wojennej jako dominantami. W najniższej części założenia znajduje się basen. Drogi i ścieżki mają układ kolisty. Część zachodnia ma układ pasmowy związany z dolinami trzech strumieni. Z architektonicznych obiektów centralnych zachowały się: kaplica główna (1906 r.), dom pogrzebowy, brama główna, budynki: administracyjny i mieszkalny (1903 r.). Na terenie cmentarza występuje olbrzymia różnorodność odmian drzew i krzewów. Drzewostan uległ przekształceniu związanym z naturalnym rozwojem i starzeniem. Poza nielicznymi uległy zniszczeniu stare nagrobki. Pierwotne założenie przestrzenne parku - cmentarza, układ dróg i kwater zachowano w niezmienionym stanie.

Architektura cmentarza nawiązuje do nekropolii Ohlsdorfer Friedhof w Hamburgu. Widać tu połączenie kilkunastu krajobrazów ogrodowych. Projektując cmentarz starano się maksymalnie upodobnić go do parku - ogrodu, a jak najdalej odejść od standardowego stłaczania "jak największej ilości grobów, na jak najmniejszej powierzchni". Dużą część terenu nekropolii przeznaczono na zieleńce, zbiorniki wodne, żywopłoty, szerokie aleje obsadzane szpalerami dekoracyjnych drzew. W starszej (wschodniej) części cmentarza głównym alejom nadano kolisty przebieg, dobrze wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu. Nie zapomniano o ułatwiających komunikację schodkach, drewnianych mostkach dla pieszych, a nawet punktach widokowych. Wydano, obwarowany licznymi zakazami, regulamin cmentarza precyzujący wymagania jakie musiały spełniać stawiane tu nagrobki. Na cmentarzu znajduje się kilkadziesiąt pomników poświęconych m.in. Bohaterom Września 1939, ofiarom stalinizmu, "Tym, którzy nie powrócili z morza", Sybirakom, Pionierom Szczecina, a także Krzyż Katyński oraz najstarszy, z czasów cmentarza garnizonowego, krzyż żeliwny upamiętniający żołnierzy poległych w wojnie francusko-pruskiej 1870-71. W pobliżu drugiej bramy pochowano potajemnie ofiary Grudnia 1970. W pobliżu cmentarza, przy ul. Mieszka I, znajduje się XIX-wieczny wiatrak holenderski zaadaptowany na sklep ogrodniczy.

Bramę główną cmentarza o szerokości 77 metrów, zbudowano w stylu neoromańskim w latach 1901-1903. Głównym projektantem był Wilhelm Meyer - Schwartau (współpracowali: architekt Boldt, miejski asystent budowlany Deitchl). Wystrój rzeźbiarski wykonał szczeciński artysta Bolcke. Do bramy przylegały dwa skrzydła: wschodnie przeznaczone dla administracji cmentarnej oraz zachodnie, w którym zlokalizowano zaplecze gospodarcze. Brama została poważnie uszkodzona we wrześniu 1941 roku podczas alianckiego nalotu na miasto (spłonęła wówczas również cała dokumentacja cmentarza). Do odbudowy bramy przystąpiono w 1959 r., przy czym nie odtworzono kopuły z krzyżem wieńczącej pierwotnie bramę. Drugą zmianą w stosunku do stanu sprzed wojny było wyburzenie do poziomu gruntu skrzydła wschodniego i wzniesienie na jego miejscu kaplicy cmentarnej (zwanej w ówczesnej nomenklaturze "domem przedpogrzebowym"). Odbudowę zakończono w 1963 r. W roku 2008 brama przeszła gruntowny remont.

Główną kaplicę cmentarza wzniesiono według projektu Wilhelma Meyer - Schwartau w latach 1900-1902. Powstała budowla o malowniczej, bogatej elewacji, inspirowanej architekturą romańską. Kaplica, zbudowana na planie krzyża greckiego, zwieńczona została wysoką kopułą. Usytuowana na wzniesieniu, otoczona od zachodu rozległą wolną przestrzenią z basenem i fontanną , stała się centralnym punktem cmentarza i jego najbardziej rozpoznawalnym elementem. W latach 1924-1925 przy kaplicy wzniesiono krematorium, z wysokim, 16 - metrowym kominem. Po zakończeniu II wojny światowej kaplica nie była użytkowana. Dopiero w 1981 przystąpiono do jej odbudowy. W trakcie prac remontowych (w maju 1981 r.) wybuchł pożar, który strawił znaczną część budowli - całkowitemu spaleniu uległa m.in. centralna kopuła. Odbudowa trwała 13 lat. Pierwsza ceremonia pogrzebowa odbyła się w kaplicy w marcu 1994. W 2005 przy kaplicy rozpoczęło pracę krematorium.

Kwatera wojenna znajduje się na głównej osi widokowej cmentarza, pomiędzy kaplicą, a Pomnikiem Braterstwa Broni. Składa się z czterech sektorów rozdzielonych pośrodku szeroką, wysadzaną cisowym żywopłotem aleją. Spoczywa tu łącznie 3379 żołnierzy: 367 żołnierzy polskich (w tym 203 nieznanych) i 3012 żołnierzy radzieckich (2586 nieznanych). Kwatera powstawała sukcesywnie w latach 1946-54, gdy chowano tu żołnierzy ekshumowanych z tymczasowych miejsc pochówku z terenu Pomorza Szczecińskiego (zwłaszcza z okolic Szczecina, Dobrej, Gryfina, Kołbaskowa, Nowogardu, Łobza, Płot). Złożono tu również szczątki żołnierzy poległych na Ziemi Meklemburskiej w czasie operacji berlińskiej. Ostatni pochówek na kwaterze wojennej miał miejsce w 1983 r.

Na cmentarzu można też zobaczyć wiele pomników i miejsc pamięci, tj.: