Ulica: Śląska

66-620 Gubin

Intro:

Krzyże pokutne na terenie województwa lubuskiego to niezwykła pamiątka po średniowiecznym sposobie wymierzania sprawiedliwości. Przypominają o zbrodniach, jakie wydarzyły się w miejscu, w którym stoją. Na szczególną uwagę zasługują trzy krzyże znajdujące się na terenie Gubina.  

Opis:

Kamienne krzyże pokutne nazywane są także krzyżami pojednania. W okresie średniowiecza stawiano  je  w  miejscu,  w którym została popełniona jakaś zbrodnia. Mieczysław Wojecki, w swoim opracowaniu  „Kamienne  krzyże  pokutne  w województwie lubuskim” tłumaczy, że już w XIII wieku spisywano swego rodzaju umowy, zwane traktatami pokutnymi „compositio”. Porozumienia były zawierane pomiędzy rodziną zamordowanego, a oprawcą,  przy  udziale  przedstawicieli  Kościoła.   Na   mocy  podpisanego   traktatu,  skazany zobowiązany  był  do  pokrycia  wszelkich  kosztów   związanych   z pochówkiem swojej ofiary, procesem sądowym (warto w tym miejscu dodać, że do kosztów sądowych zaliczano również posiłek i piwo dla sędziego). Musiał także podporządkować się wyrokowi sądowemu, który przewidywał: sfinansowanie kosztów ceremonii pogrzebowej, zamówienie  nabożeństwa  żałobnego,  dostarczenie  do  Kościoła   odpowiedniej   ilości   wosku  i oliwy, a ponadto odbycie pielgrzymki pokutnej, np. do Rzymu. Dodatkowo morderca był zobowiązany do pomocy, nie tylko materialnej, rodzinie zmarłego. A w miejscu popełnienia przestępstwa oprawca stawiał kamienny krzyż pokutny lub kamienną kapliczkę. Często  wykuwano  na  nich  narzędzie  zbrodni,  jak  np.  miecz, siekierę,  kuszę,  a także ozdabiano napisami, informującymi, kto i gdzie dokonał zbrodni. Kiedy skazany dopełnił wszystkich obowiązków, rodzina wyrzekała się zemsty i zawierano pojednanie. Wtedy też mogło nastąpić  rozgrzeszenie  zabójcy. Po  XV   wieku   zwyczaj  ten  zanikł,  a jedynie rodziny zmarłych stawiały krzyże w miejscu tragedii.

Wśród lubuskich krzyży pokutnych na szczególną uwagę zasługują te, umiejscowione w Gubinie,których powstanie datuje się na lata 1453 – 1459. Te niezwykłe, wykute w granicie, zabytki stoją przy ulicy Śląskiej. Krzyże są niezwykłą pamiątką po średniowiecznym sposobie wymiaru sprawiedliwości. Legenda głosi, że trzech rzeźników stoczyło walkę na śmierć i życie, a przedmiotem walki był kawałek szynki. Istnieje także opowieść o braciach, którzy również stoczyli śmiertelną walkę – tym razem punktem zapalnym było jajko.

Nie jest do końca pewne, czy aby faktycznie legenda jest w całości prawdziwa. Ale warto pamiętać, że w każdej historii tkwi ziarenko prawdy. Jedno wiemy na pewno – krzyże pokutne pojawiły się w Gubinie za sprawą historii o charakterze kryminalnym.

Na terenie województwa lubuskiego odnalezionych zostało 45 krzyży pokutnych. Można je spotkać przy drodze, kościołach, domach lub w lasach. Niestety, wiele krzyży zarówno podczas, jak i po wojnie zostało zniszczonych. Niektóre, tak jak np. w zielonogórskim Jędrzychowie zostały zniszczone przy zmianie nawierzchni drogi lub przez rolników czy robotników, nie zdających sobie sprawy z wartości kulturowej znalezionych zabytków. Wiele krzyży, spisanych podczas niemieckiej inwentaryzacji, nie odnaleziono do dziś.

W lutym 2009 roku podczas zmiany elewacji na kościele pod wezwaniem Św. Wawrzyńca w Borowie Wielkim odnalezione zostały dwa krzyże pokutne.

Poszukiwaniami, badaniami oraz ochroną tych zabytków zajmuje się Ogólnopolski Klub Badaczy i Miłośników Krzyży Pokutnych i Rzeźby Przydrożnej, zwany Bractwem Krzyżowców.  

Źródło: Wojecki M., Krzyże pokutne w województwie lubuskim, Zielona Góra 2010.

www.gubin.pl, www.niedziela.pl, 

Powrót