Miejsca, na których grzebano ciała zmarłych były różnie nazywane w języku polskim - cmyntarz, smyntarz, smętarz, kierchow. Ostatecznie przyjęła się nazwa cmentarz, jako polski odpowiednik łacińskiego coementerium, oznaczającego miejsce snu lub odpoczynku.

Polskie określenie "smętarz" jest etymologicznym następstwem słowa "smętny". Zdarzało się, że słowo "smętarz" bywało niekiedy używane, jednak określenie to nie jest poprawne. Pojęcie "coementerium" natomiast, było zgodne z wierzeniami występującymi u Greków - Tanatos bóg śmierci był bratem Hypnosa - boga snu. Istniała, więc pewna zbieżność pojęcia snu i śmierci, tak w konsekwencji miejsce pochówku było utożsamiane z miejscem snu. U chrześcijan ma to sens teologiczny, gdyż jest on wyobrażeniem miejsca gdzie składa się osoby, które "zasnęły w Panu". Na terenach polskich w okresie przedchrześcijańskim zakładano cmentarzyska na szczytach, pagórkach lub w otwartym polu. Usypane tam mogiły najczęściej nosiły nazwę kurhanów lub grodzisk. Poganie chowali swoich zmarłych w cieniu drzew w lasach, gajach i w polu zwłaszcza na Litwie i Rusi. Zwyczaje te wykorzeniano bardzo długo, gdyż po przyjęciu chrztu współcześni chcieli być grzebani w jednym miejscu ze swoimi przodkami, a kościołowi chodziło o wyeliminowanie pogańskich praktyk, a także o oddanie należytej czci zmarłym poprzez modlitwę i grzebanie ich w ziemi poświęconej. Od IX wieku zaczęto grzebać w kościołach osoby zasłużone; papieży, cesarzy, biskupów, książęta, prezbiterów i fundatorów kościoła na dziedzińcu natomiast chowano pozostałych zmarłych.

Od XII wieku grzebano w kościołach już wszystkich wiernych, ale z uwagi na wzrost liczby zmarłych, w niedługim czasie powrócono do wcześniejszych praktyk i w kościołach chowano tylko znamienite i zasłużone osoby. Na zewnątrz natomiast stopniowo rozszerzano cmentarze dla ogółu, które z upływem czasu wypełniały cały dziedziniec kościoła. Na cmentarzu kościelnym nie wolno było grzebać samobójców, wyjątek stanowili samobójcy, którzy autodestrukcji dopuścili się w afekcie, także nieochrzczonych, ekskomunikowanych, heretyków, lichwiarzy, niepraktykujących katolików innych grzeszników, którzy zmarli bez oznak żalu.

Ze względu na to, że cmentarzy przykościelnych nie powiększano, a zmarli, jak wiadomo, musieli gdzieś być grzebani, zaczęto więc ekshumować ludzkie kości. Szczątki te później czasowo składano w ossoriach., a w przypadku ich wypełnienia grzebano je we wspólnym dole grzebalnym. W połowie XIII wieku niektóre z warstw społecznych naciskały, by zamknąć wszystkie cmentarze przykościelne i przenieść je poza obręb murów miejskich, przede wszystkim ze względu na zagrożenie epidemiologiczne, złe warunki sanitarne oraz ich zatłoczenie.

Funkcjonujący, od ponad siedmiuset lat, zwyczaj grzebania zmarłych w grobach kościelnych i przykościelnych, zakorzenił się tak dalece w umysłach współczesnych, ze nie chcieli oni być grzebani w innych miejscach, których nie uważano za miejsca temu poświęcone. Przy interpretowaniu ówczesnego oporu społecznego, trudno nie wziąć pod uwagę faktu, iż wcześniej niektóre osoby grzebano poza obrębem miast. Istniały przecież od dawna kirkuty, cmentarze innowierców itd. Poza tym za miastem chowano także osoby, które zostały pozbawione prawa do pogrzebu kościelnego. Podkreślić należy fakt, że w tym czasie nie funkcjonowały cmentarze komunalne, w takim rozumieniu jak obecnie. Cmentarze związane były ze związkami wyznaniowymi i regulowało je wyłącznie prawo kościelne. Te fakty powodowały, że współcześni, grzebanie na cmentarzach pozamiejskich, musieli uważać za formę społecznej degradacji. Powstawanie cmentarzy pozamiejskich zbiegło się w czasie z upadkiem państwa polskiego i włączeniem jego terytorium do trzech różnych cesarstw: austriackiego, pruskiego i rosyjskiego. Z tego powodu pierwsze przepisy prawno - państwowe dotyczące cmentarzy wydane były już w czasie zaborów. Należały do nich: pruski dekret cesarza Fryderyka II z 1773 roku, ukaz cara Aleksandra I z 13 marca 1817 r. oraz dekret nadworny cesarza Józefa II z 23 sierpnia 1784 roku. Prawodawca wymagał, aby zakładać cmentarze z dala od ludzkich osiedli, na terenach suchych , które nie były narażone na powodzie.

Zwracano także uwagę na rodzaj gleb, które nie zatrzymują rozkładu ciał. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, groby kapłanów i osób duchownych, powinny być oddzielone od miejsca spoczynku osób świeckich i winny się znajdować w miejscu bardziej poczesnym. Prawo Galicyjskie nakazywało budować na każdym cmentarzu trupiarnie, które miały służyć do czasowego przechowywania zwłok w oczekiwaniu na pochówek. Trupiarnie musiały być wyposażone w piece, aby uniknąć zamarznięcia osób pozornie zmarłych. Drzwi wejściowe miały być cały czas zamknięte, jednak zamek musiał być tak skonstruowany, aby można było łatwo otworzyć je od wewnątrz. Zwyczajnym sposobem chowania zmarłych na cmentarzach, było składanie ciał w grobach czasowych, w których zwłoki grzebane były w takiej kolejności, jak następowały pogrzeby. Istniały również przepis, zabraniające stawiania na grobach pomników, a jedynie zezwalające na umieszczanie ich na murze cmentarnym. Nie respektowano zbytnio tych przepisów, bowiem na galicyjskich cmentarzach można do dziś spotkać nagrobki z przełomu XVIII i XIX wieku. U chrześcijan, odmiennie jak np. u wyznawców Starego Zakonu, pogrzeb nie był tylko sprawą rodziny. Od początków chrześcijaństwa było to wydarzenie istotne dla całej gminy chrześcijańskiej. Pogrzebowi towarzyszyły modlitwy, śpiewy i nabożeństwa. Chrześcijański pogrzeb był i jest obrządkiem religijnym, dlatego traktowany jest jako święty obowiązek, pozostawiony pieczy żyjących chrześcijan, a wiara w przyszłe zmartwychwstanie, zobowiązuje do czczenia ciała osoby zmarłej.

Źródło: http://www.przeclaw.diecezja.tarnow.pl/cmentarz/slowkilka.html

Zdjęcia:

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mogilno_cmentarz.jpg

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jasieniec_cmentarz.JPG

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cmentarz_Grab.jpg

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cmentarz_Raclawice.jpg

Powrót