Wtorek 17.07.2012, godz. 10:05Czy można ubiegać się o zadośćuczynienie po śmierci członka rodziny?

Zadośćuczynienie stanowi szczególną postać odszkodowania za doznaną szkodę niemajątkową, określaną w Kodeksie cywilnym jako krzywda. Jedna z podstaw przyznania zadośćuczynienia została wyrażona w art. 446 § 4. Przepis ten statuuje regułę zgodnie, z która odszkodowanie tego rodzaju może zostać przyznane najbliższym członkom rodziny zmarłego za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie ma na celu zrekompensowanie strat niemajątkowych wywołanych przez śmierć najbliższego członka rodziny. Cytowany przepis nie stanowi jednak samodzielne podstawy przyznania zadośćuczynienia, źródeł jego powstania należy poszukiwać w przepisach określających poszczególne rodzaje odpowiedzialności za czyny niedozwolone (delikty). Do naprawienia szkody na podstawie art. 446 § § 4 zobowiązany jest podmiot, który według reguł określonych dla danego zdarzenia szkodzącego ponosi odpowiedzialność deliktową za śmierć bezpośrednio poszkodowanego.

Krąg osób uprawnionych do uzyskania zadośćuczynienia został określony w Kodeksie cywilnym mianem najbliższej rodziny, jednocześnie przepisy nie precyzują tego pojęcia. W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że „najbliższym członkiem rodziny - w zależności od sytuacji - niekoniecznie musi być najbliższy krewny […] pokrewieństwo nie stanowi podstawowego ani też wyłącznego kryterium bliskości oraz przynależności do rodziny.” Zatem w niektórych sytuacjach uprawnionym do zadośćuczynienia może być np. konkubent lub dziecko przyjęte.

Przyznanie zadośćuczynienia nie ma charakteru obligatoryjnego. Przepis jednoznacznie pozostawia przyznanie zadośćuczynienia do decyzji sądu, co nie oznacza jeszcze, jakoby sąd mógł rozstrzygać na zupełnie arbitralnych zasadach. Art. 446 § 4 nie przewiduje domniemania wystąpienia krzywdy – stanowiącej przesłankę przyznania zadośćuczynienia - zatem to do obowiązków powoda należy wykazanie wystąpienia i rozmiaru doznanej krzywdy.

Zadośćuczynienie ma mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednocześnie wysokość ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być „odpowiednia” w tym znaczeniu, że powinna być – przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego – utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Określenie wysokości zadośćuczynienia powinno być w każdym przypadku ustalane indywidualnie. Zatem niedopuszczalne jest obliczanie wysokości zadośćuczynienia w sposób schematyczny i arytmetyczny.

Dochodzenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie zawsze musi wiązać się z skierowaniem sprawy do sądu. Osoba, na której spoczywa odpowiedzialność za śmierć może bez ingerencji sądu ustalić i wypłacić osobom uprawnionym odpowiednie świadczenie. Jeżeli jednak odmówi lub przyznane świadczenie nie jest odpowiednie w stosunku do doznanej krzywdy, wtedy pozostaje jedynie skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.

W podsumowaniu należy wskazać przepis art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego stosuje się jedynie wtedy, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu najwcześniej w dniu 3 sierpnia 2008 roku. W przypadku gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 roku, sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art 24 § 1 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia.