Bronisława Wajs, znana jako Papusza, była poetką cygańską, piszącą w języku romskim. Papusza zmarła w 1987 roku, została pochowana na Cmentarzu Parafialnym św. Józefa w Inowrocławiu.

Bronisława Wajs urodziła się 17 sierpnia 1908 roku w taborze, który wędrował na terenach Podola, Wilna i Wołynia. Pochodziła z grupy etnicznej Polska Roma (polscy Romowie nizinni). Rodzinę Papuszy tworzyli artyści - muzycy, harfiści, którzy wędrowali po licznych miejscowościach, grając w tamtejszych karczmach, jarmarkach i weselach.

Nikt z bliskich nie mówił do niej po imieniu, wołali na nią "Prześliczna". Ze względu na jej wyjątkową urodę, nazwali ją Papusza, co w języku cygańskim oznacza "lalka".

Papusza nigdy nie chodziła do szkoły, sama nauczyła się czytać i pisać, co wyróżniało ją na tle innych kobiet romskich. Kiedy miała 16 lat została wydana za mąż za starszego o 24 lata Dionizego Wajsa.

W czasie II wojny światowej ukrywała się w lasach na Ukrainie. W 1950 roku Papusza zamieszkała w Żaganiu, a po czterech latach w Gorzowie Wielkopolskim.

W środowisku Romów, Papusza spotykała się z niechęcią, ponieważ odstąpiła od tradycyjnej roli kobiety. Była odrzucana z powodu bezpłodności, a także oskarżana o zdradę plemiennych tajemnic. Ciągłe szykany, którym była poddawana, spowodowały chorobę psychiczną Papuszy i leczenie w szpitalach psychiatrycznych.

Papusza zadebiutowała w 1951 roku wierszem, opublikowanym w "Nowej Kulturze". Pięć lat później opublikowano tomik Papuszy "Pieśni Papuszy". Wtedy też Papusza zyskała popularność. Jej talent pisarski odkrył Jerzy Ficowski.

W 1962 roku rozpoczęła współpracę ze Związkiem Literatów Polskich. Jej wiersze przekładane były na języki: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, szwedzki, włoski.

W 2013 roku w kinach pojawił się film fabularny, poświęcony cygańskiej pisarce "Papusza" w reżyserii Krzysztofa Krauze i Joanny Kos-Krauze.

Papusza zmarła 8 lutego 1987 roku w Inowrocławiu. Została pochowana na Cmentarzu parafialnym św. Józefa w Inowrocławiu.

Źródło: culture.pl, wikipedia.pl, filmweb.pl,

Fot. aut. Krystyna Gierlinska, udostępnione na wikipedia.pl 07.05.2008 na licencji Creative Commons.